Tại hội thảo khoa học “Dự án PPP và vai trò của Kiểm toán Nhà nước”, ông Lê Tùng Lâm- Phó Chánh Văn phòng KTNN cho biết, tính đến cuối năm 2018, cả nước đã thực hiện 336 dự án PPP, trong đó có 140 dự án hợp đồng BOT, 188 dự án hợp đồng BT và 8 dự án áp dụng hợp đồng khác.

Có thể nói, các dự án BT thời gian qua đã góp phần quan trọng về việc cải thiện cơ sở hạ tầng, đặc biệt là hệ thống đường giao thông, trụ sở làm việc, cơ sở hạ tầng đô thị, chẳng hạn như: Quốc lộ 1A, Nhà máy nước, trụ sở làm việc các cơ quan hành chính… Tuy nhiên, các dự án đầu tư PPP trong thời gian qua đã bộc lộ một số sơ hở, thiếu sót, là lỗ hổng gây thất thoát ngân sách nhà nước. 

Từ năm 2016 đến năm 2019, KTNN đã thực hiện kiểm toán 84 dự án đầu tư theo hình thức hợp đồng BOT giao thông và 50 dự án đầu tư theo hình thức hợp đồng BT. Kết quả kiểm toán cho thấy, với 84 dự án đầu tư theo hình thức hợp đồng BOT giao thông, KTNN đã kiến nghị xử lý tài chính 4.684,4 tỷ đồng, bằng 3,4% tổng giá trị được kiểm toán, trong đó nhiều dự án có tỷ lệ xử lý tài chính lớn từ 11% đến 13% giá trị được kiểm toán.

Đồng thời, KTNN đã kiến nghị giảm thời gian thu phí hoàn vốn so với phương án ban đầu của 81 dự án là 300 năm, trong đó có dự án giảm thời gian nhiều nhất là 13 năm 1 tháng 12 ngày. Đối với kiểm toán 50 dự án đầu tư theo hình thức hợp đồng BT, KTNN đã kiến nghị xử lý tài chính 9.102 tỷ đồng, bằng 13,78% tổng giá trị được kiểm toán, trong đó có những dự án tỷ lệ kiến nghị xử lý tài chính lớn từ 27% đến 29% giá trị được kiểm toán.

Theo Kiểm toán Nhà nước, nếu các dự án BOT, BT thời gian qua không được kiểm toán thì số tiền thất thoát sẽ rất lớn, mức độ chịu phí sẽ đè nặng lên người dân, doanh nghiệp và Ngân sách Nhà nước sẽ thất thoát lớn.

Nhận xét về đầu tư theo hình thức PPP, tại hội thảo, TS. Nguyễn Minh Phong đã liệt kê những điểm mấu chốt tạo nên sức hấp dẫn với nhà đầu tư và cũng là kẽ hở đáng quan ngại của quản lý nhà nước đối với dự án BT.

Đó là việc chủ đầu tư được giành quyền chủ động dẫn dắt cuộc chơi do các dự án BT hầu hết đều được chỉ định thầu và dễ “bắt tay” thương lượng với cơ quan quản lý, từ lựa chọn dự án, xác định tổng mức đầu tư, thực hiện và quyết toán dự án. Hơn nữa, việc giám sát chất lượng công trình BT, dù áp dụng như với dự án đầu tư công, nhưng khá lỏng lẻo do DN tự giám sát, quản lý hoặc thuê tư vấn,...

Trước đó, hồi tháng 6/2017 của Thanh tra Chính phủ đã ban hành Kết luận thanh tra số 1422/KL-TTCP về việc chấp hành quy định pháp luật trong việc thực hiện một số dự án đầu tư theo hình thức hợp đồng BT, BOT trong lĩnh vực giao thông, môi trường trên địa bàn TP Hà Nội.

Theo đó, Thanh tra Chính phủ phát hiện UBND TP Hà Nội chưa thực hiện đúng quy định về việc lập, phê duyệt, công bố danh mục các dự án đầu tư theo hình thức BT, BOT lĩnh vực giao thông và môi trường, giai đoạn 2008 -2012 gây ảnh hưởng đến việc lựa chọn nhà đầu tư để thực hiện chủ trương đầu tư, làm giảm hiệu quả đầu tư, giảm tính minh bạch và cạnh tranh công bằng.

Tại thời điểm thanh tra, trong số 15 dự án BT nhưng chỉ có 1 dự án được thực hiện theo hình thức đấu thầu, 14 dự án còn lại là chỉ định thầu; TP Hà Nội cũng không thực hiện đúng quy trình lựa chọn nhà đầu tư, thẩm định, đánh giá năng lực đối với một số nhà đầu tư không chính xác, thiếu chặt chẽ; thậm chí là đã ký hợp đồng để thực hiện dự án đối với một số nhà đầu tư không đảm bảo năng lực theo quy định.

UBND TP Hà Nội không thực hiện đúng quy trình, quy định và không có tài liệu chứng minh, làm rõ thực trạng, mức độ chính xác của việc cấp bách, cấp thiết khi chỉ định Nhà đầu tư thực hiện các dự án.

Một số nhà đầu tư tại thời điểm được thẩm định, đánh giá và lựa chọn để thực hiện dự án trong khi năng lực về tài chính hạn chế, không đảm bảo năng lực. Cụ thể, Công ty Cổ phần Tasco dù năng lực tài chính hạn chế nhưng vẫn được lựa chọn để thực hiện dự án đường Lê Đức Thọ - Xuân Phương; hay trường hợp của Tập đoàn Bitexco đối với dự án đường bao quanh khu tưởng niệm danh nhân Chu Văn An.

Thanh tra Chính phủ cho rằng, một số nội dung đầu tư, tổng mức đầu tư, dự toán của một số dự án BT đã được UBND TP Hà Nội và các cơ quan trực thuộc thẩm định, phê duyệt chưa chính xác, chưa đúng chế độ quy định làm tăng tổng mức đầu tư dự án ảnh hưởng đến việc tính toán, sắp xếp các phương án giao đất đối ứng để xác định tiền sử dụng đất.

Cụ thể, Dự án nhà máy nước Yên Sở được khởi công xây dựng khi chưa có kết quả thẩm tra thiết kế cơ sở của Bộ Xây dựng và thẩm tra phê duyệt công nghệ của Sở Khoa học và Công nghệ Hà Nội; chưa cho phê duyệt dự án đầu tư. Hàng loạt các vi phạm sau đó của nhà đầu tư về thiết kế, ký hợp đồng EPC…dù chưa được cơ quan chức năng thẩm định vẫn tiến hành triển khai dự án, trong khi các cơ quan quản lý thể hiện sự thiếu trách nhiệm khi không tiến hành kiểm tra, giám sát đối với dự án này.

Trong khi đó, Dự án đường Lê Đức Thọ - Xuân Phương công tác lập, thẩm định, phê duyệt tổng mức đầu tư của dự án này không chính xác làm tăng giá trị hợp đồng lên 19,5 tỷ đồng.

Dự án đường bao quanh khu tưởng niệm Chu Văn An cũng có sai phạm tương tự làm tăng tổng mức đầu tư lên hơn 12 tỷ đồng; công tác lập, phê duyệt dự toán thiết kế bản vẽ thi công của dự án này chưa chính xác cũng đã khiến cho số tiền tăng thêm 15,9 tỷ đồng.

Dự án nút giao thông Long Biên xảy ra hàng loạt sai phạm trong việc lập, thẩm định, phê duyệt tổng mức đầu tư làm tăng giá trị trên 34 tỷ đồng. Công tác lập, phê duyệt dự toán thiết kế bản vẽ thi công của dự án này chưa chính xác cũng đã khiến cho tăng thêm hơn 4,5 tỷ đồng. Một số vi phạm khác về giải phóng mặt bằng, di dời, tính toán khối lượng dự toán…cũng đã khiến cho dự án đội thêm trên 12 tỷ đồng.

Dự án đường liên tỉnh Hà Nội - Hưng Yên dự toán điều chỉnh tổng mức đầu tư để điều chỉnh giá trị hợp đồng BT tính toán sai khối lượng tại một số hạng mục, áp dụng đơn giá và định mức không đúng, làm sai tăng giá trị tổng mức đầu tư hơn 14,4 tỷ đồng.

Dự án đường trục phía Nam, tỉnh Hà Tây cũ, cơ quan nhà nước có thẩm quyền thẩm định, phê duyệt và tính chi phí lãi vay 920 tỷ đồng trong tổng vốn đầu tư của dự án BT là chưa có cơ sở, dẫn đến việc xác định giá trị tổng mức đầu tư của để ký hợp đồng dự án tăng sai thêm 920 tỷ, gây ảnh hướng lớn đến việc xác định giá trị để giao đất của các dự án khác đối ứng dự án BT.

Bài liên quan

>>Giải pháp Trạm BOT Cai Lậy: Xây thêm Trạm ở đường tránh