Phản ứng bất ngờ của ‘Nhà rùa học’ về tin phát hiện rùa Hồ Gươm ở Sơn Tây

Mới đây các nhà nghiên cứu, bảo tồn thuộc Chương trình bảo tồn rùa châu Á (ATP) vừa công bố thông tin gây sốc khi cho biết, phát hiện một con rùa cùng loài với rùa Hồ Gươm sống ở hồ Xuân Khanh.

Công bố đưa ra sau khi ATP cùng nhà khoa học Mỹ ứng dụng kỹ thuật gene môi trường (eDNA) trong tìm kiếm cá thể cùng loài với rùa Hồ Gươm, loài nguy cấp và quý hiếm nhất thế giới. Theo đại diện ATP, eDNA là kỹ thuật mới được ứng dụng trong nghiên cứu rùa và động vật hoang dã. Nó tập trung phát hiện dấu vết di truyền nhỏ nhất trong nước, thường được áp dụng với loài cá và lưỡng cư.

Thông tin trên được dư luận đặc biệt quan tâm bởi rùa Hồ Gươm là loài đặc biệt quý hiếm, gắn liền với sự tích rùa thần trả gươm và được người dân trân quý. Đồng nghĩa thắp lên hy vọng loài rùa quý này không bị tuyệt chủng sau khi cụ rùa Hồ Gươm “qua đời” vào năm 2016.

Tuy nhiên, trao đổi với PV về thông tin này, PGS. Hà Đình Đức, người gắn bó với cụ rùa Hồ Gươm, được mệnh danh là “Nhà rùa học” lại tỏ ra khá bình thản.

Ông Đức cho hay: Rùa Hồ Gươm là loài quý hiếm do vậy khi có thông tin rằng phát hiện thêm một con rùa cùng loài nhiều người đã rất vui mừng. Tuy nhiên, bản thân ông cũng chưa rõ thực hư thế nào liệu đây có chính xác là con rùa giống với cụ rùa Hồ Gươm không hay chỉ là cùng loài.

“Loài thì vô cùng lắm ba ba cũng là cùng loài, rùa Đồng Mô cũng là cùng loài nhưng bảo giống y hệt thì cần phải xem tận mắt. Trong khi đó người ta mới chỉ chụp được cái đầu nổi…”, PGS Hà Đình Đức bày tỏ.

Người được mệnh danh là “Nhà rùa học” chia sẻ: “Lịch sử ghi chép rùa Hồ Gươm chỉ có 4 cụ, 3 cụ đã mất còn 1 cụ tôi đã gắn bó cùng và đã mất năm 2016. Trước đây, khi đưa cụ nên bờ chữa bệnh nhiều người còn bảo dưới Hồ Gươm có ít nhất 2 cụ, 3 cụ… tuy nhiên đều không đúng và đến giờ cũng chỉ có duy nhất 1 cụ đã mất”.

Theo ông Đức, trước đây nhiều ý kiến cũng cho rằng rùa Đồng Mô giống với rùa Hồ Gươm nhưng theo đánh giá của ông về mặt hình thái thì cụ rùa Hồ Gươm khác biệt so với rùa Đồng Mô. “Cụ rùa Hồ Gươm nhìn hiền hơn rùa Đồng Mô. Cũng chính vì thế việc nói là phát hiện con rùa giống rùa Hồ Gươm thì cần phải vớt lên, đưa lên bờ mới biết được thế nào”, ông Đức nói.

Cũng theo “Nhà rùa học”, có 2 phương pháp để nhận diện loài đó là phương pháp cổ điển sử dụng phương pháp hình thái học còn phương pháp được ATP đưa ra là kỹ thuật gene môi trường (eDNA).

Bày cách về việc quây lưới để đưa con rùa ở hồ Xuân Khanh lên bờ ông Đức chia sẻ: “Phải sử dụng loại lưới chắc chắn tùy theo kích cỡ của con rùa. Trước đây, khi đưa cụ rùa Hồ Gươm lên bờ người ta phải thay lưới mấy lần vì cứ quây cụ lại thoát ra ngoài”.

Trước đó,  ATP cho biết: Rùa Hồ Gươm được tin rằng đã gần bị tuyệt chủng ngoài tự nhiên. Tính đến năm 2016, chỉ có 3 cá thể của loài được ghi nhận còn tồn tại trên thế giới. Trong đó, hai cá thể đang được nuôi tại Vườn thú Tô Châu, Trung Quốc. Cặp rùa này gồm một cá thể cái và cá thể đực già đã được ghép đôi sinh sản từ năm 2008 nhưng các nỗ lực nhân giống vẫn chưa thành công do trứng rùa không được thụ tinh.

Trong khi đó, cá thể rùa hoang dã duy nhất đã được các cán bộ ATP tìm thấy tại khu vực hồ Đồng Mô, phía Bắc Hà Nội vào năm 2007. ATP/IMC đã hợp tác với Tổ chức Turtle Survival Alliance (TSA; www.turtlesurvival.org ) của Mỹ và Tiến sỹ Caren Goldberg thuộc Đại học bang Washington của Mỹ để ứng dụng kỹ thuật Gen môi trường (eDNA) trong việc tìm kiếm loài rùa này.

Vào cuối năm 2016, ATP/IMC nhận được thông tin về một cá thể rùa mai mềm kích thước lớn được nhìn thấy ở hồ Xuân Khanh (thị xã Sơn Tây), cách Hà Nội và hồ Đồng Mô không xa.

Hồ Xuân Khanh đã được ATP/IMC tập trung khảo sát vào năm 2012. Vào thời gian đó, đã xuất hiện một bức ảnh chụp một cá thể rùa lớn trên hồ. Tuy nhiên, bức ảnh này không đủ rõ để xác nhận đây là ảnh một cá thể rùa. Các đợt quan sát trong thời gian này cũng không cho kết quả khả quan.

Tiếp đó, ATP/IMC đã quyết định tiến hành thêm các đợt quan sát trong năm 2017. Sau hàng nghìn giờ quan sát, nhóm đã quan sát được cá thể rùa một vài lần. Đặc biệt, vào tháng 5/2017, cuối cùng, một bức ảnh rùa đã được chụp bởi anh Nguyễn Văn Trọng, một cựu ngư dân tham gia vào công tác bảo tồn cùng với ATP/IMC từ năm 2007. Bức ảnh với chất lượng tốt hơn cho thấy đây là một cá thể rùa mai mềm lớn, nhưng lại không đủ tốt để định dạng loài.

“Chúng tôi quyết định đã đến lúc cần phải tiến hành thu mẫu eDNA và tiến hành phân tích mẫu tại phòng thí nghiệm thuộc Đại học bang Washington. Kết quả phân tích dương tính với kết luận rằng các dấu vết di truyền từ các mẫu nước phù hợp với các mẫu hiện có của loài, cho thấy rằng cá thể rùa trong hồ là một cá thể thuộc loài rùa Hồ Gươm. Phát hiện này đã nâng tổng số lượng cá thể của loài hiện được biết đến trên thế giới lên con số bốn” – ATP cho biết.

Kết quả này mang lại hy vong mới, với khả năng ghép đôi các cá thể hoang dã trong môi trường có kiểm soát để phục vụ mục đích nhân giống bảo tồn. Tuy vậy, việc bảo tồn và tương lai của loài rùa quý hiếm nhất thế giới này vẫn chưa được đảm bảo, cần thêm nhiều nỗ lực để bảo vệ các cá thể đã biết, bắt, xác định giới tính và di chuyển chúng đến cùng một địa điểm để tiến hành ghép đôi.