Cuối tháng 11, đầu tháng 12/2018 cảnh báo của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) về việc thiếu điện năm 2019, từ việc thiếu điện đó sẽ phải cắt điện… Ngay sau khi khai mạc phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 11-2018, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc yêu cầu Bộ Công Thương không được để thiếu điện từ nay đến năm 2025. Ông nhấn mạnh nếu để thiếu điện, một số người sẽ bị mất chức.

Thủ tướng cho rằng Bộ Công Thương, EVN phải xem lại chỉ đạo của mình ra sao khi để xảy ra tình trạng đe dọa cắt điện trong thời gian tới.

Nguy cơ cắt điện từ năm 2019 đã được Bộ Công thương và Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) trấn an bằng việc đưa ra những giải pháp cấp bách. Biện pháp cấp bách sau đó hơn 3 tháng là việc điều chỉnh tăng thêm 8,36% từ cuối tháng 3/2019. Từ việc điều chỉnh này, giá bán điện bình quân hiện hành (1.720,65 đồng/kWh), tương ứng giá bán lẻ điện bình quân 2019 khoảng 1.864,44 đồng/kWh.

Vậy phải chăg việc cảnh báo thiếu điện đến tăng giá điện dường như có logic?

Lý do để tăng giá điện

Trao đổi với phóng viên, Chuyên gia kinh tế - TS. Bùi Trinh cho biết, theo thông báo của EVN thì không chỉ nhiều nhà máy nhiệt điện phải “đóng cửa” do thiếu nguyên liệu than, mà các nhà máy thủy điện cũng không tích đủ nước, cùng với đó là sản lượng điện khí giảm, dẫn tới khả năng thiếu điện tới hết năm 2019. Với cách lý giải trên, EVN đưa ra cảnh báo rằng, có thể tập đoàn này sẽ phải cắt điện ngay từ các tháng đầu năm 2019.

Tựu trung lại, EVN đưa ra lý do “bất khả kháng” để lý giải cho việc không hoàn thành nhiệm vụ được Chính phủ giao.

Tuy nhiên, khi nhìn vào số liệu của Tổng cục Thống kê về năng suất lao động của 21 ngành cấp 1, nhiều người quan tâm không khỏi ngạc nhiên khi từ năm 2010 đến nay, năng suất lao động của hai nhóm ngành khai thác và điện luôn cao hơn gấp nhiều lần năng suất lao động bình quân chung của nền kinh tế.

Từ năm 2010 đến năm 2017, tốc độ tăng năng suất lao động của ngành khai thác là 13%, của ngành điện là 31%. Tính ra, bình quân, mỗi năm năng suất của ngành khai thác tăng 1,6%, của ngành điện tăng hơn 4,7%.

Theo TS. Bùi Trinh về phương pháp tính, năng suất lao động của một ngành bằng giá trị tăng thêm theo giá cơ bản (không bao gồm thuế sản phẩm) của ngành đó chia cho số lượng lao động. Còn đối với cả nền kinh tế, năng suất lao động bằng tổng giá trị tăng thêm theo giá cơ bản chia cho số lượng lao động.

Số liệu chính thức của Tổng cục Thống kê cho thấy giá trị tăng thêm theo giá cơ bản của hai nhóm ngành này quá lớn, mà trong giá trị tăng thêm theo giá cơ bản thì có hai yếu tố chính là thu nhập của người lao động và thặng dư sản xuất.

“Như vậy có thể thấy một số vấn đề như sau: Một là, nếu hai ngành này lỗ thì đó là do thu nhập của người lao động quá cao; Hai là, những ngành này không hề lỗ, mỗi lần tăng giá bán điện là vào cả lương người lao động (cán bộ) hoặc vào thặng dư.

Như vậy phải chăng chuyện thiếu điện dẫn đến hệ quả có thể phải cắt điện luân phiên, và trước đó - chuyện Bộ Công Thương báo cáo về việc EVN lỗ hơn 2.000 tỉ đồng năm 2017..., tất cả là nhằm chuẩn bị lý do để tăng giá bán điện.

Nếu trong năm 2018 Thủ tướng không chỉ đạo về việc không được tăng giá bán điện thì có lẽ giá bán lẻ điện đã được điều chỉnh. Năm 2019 EVN đưa ra dự báo khó khăn cũng như nguy cơ thiếu điện phải chăng cuối cùng cũng chỉ nhằm mục đích tăng giá bán điện?”, TS Bùi Trinh nói.

Tăng vì giá điện trong nước thấp?

Thông tin vừa được Bộ Công Thương đăng tải trên website của bộ này cho thấy, thống kê giá điện tại 25 nước, bao gồm cả các nước phát triển và đang phát triển, trong đó có các nước trong khu vực như Lào, Philippines, Indonesia, Campuchia, Trung Quốc, Ấn Độ thì giá điện của Việt Nam năm 2018 ở mức 0,074 USD/kWh, thấp nhất trong số các nước được thống kê.

Cụ thể, giá điện của Việt Nam đạt 91,9% so với giá điện của Trung Quốc, Ấn Độ; 81,7% so với giá điện của Lào; 73,5% so với giá điện của Indonesia; 50,4% so với giá điện của Philippines và 38,7% so với giá điện của Campuchia.

Theo Bộ Công Thương, nếu giá điện lần này được điều chỉnh tăng ở mức 8,36% so với giá điện bình quân hiện hành thì giá điện của Việt Nam sẽ ở mức 0.080 USD/kWh (tỷ giá tại ngày 5/3/2019), mức giá này tương đương so với các nước như Trung Quốc, Ấn Độ.

“Một số ý kiến cho rằng cần phải tăng giá điện trong các năm tới, khi giá bán lẻ điện tại Việt Nam hiện thấp hơn 50% so với các nước trong khu vực. Tôi có thể nói cách đánh giá này là khập khiễng và không khách quan.

Một điều lạ lùng là chúng ta hay so sánh giá bán sản phẩm, dịch vụ của Việt Nam với các nước, khi thấy thấp hơn thì cho rằng cần phải tăng mà không tính đến mức sống, mức thu nhập của người dân chúng ta so với các nước. Ngoài ra, chúng ta còn có lợi thế khác trong sản xuất điện”, TS Bùi Trinh nói.

Theo TS Bùi Trinh khi so sánh giá điện của chúng ta cần đưa ra con số tính toán tác động môi trường khi làm các nhà máy thủy điện? Chúng ta có hệ thống sông thuận lợi phát triển thủy điện, có than, có dầu sản xuất nhiệt điện.

“Tất cả những rừng, sông ngòi, tài nguyên thiên nhiên như than, dầu đều là tài sản của nhân dân nhưng khi sử dụng, khai thác đều kêu lỗ và người dân lại phải mất tiền thêm lần nữa.

Trong nền kinh tế thị trường, giá cả hàng hóa có tăng có giảm. Điện cũng là hàng hóa nhưng chỉ có tăng, không có giảm. Đây là vấn đề bất cập. Đặc biệt, nhiều năm nay, năm nào EVN cũng báo thua lỗ, năm 2016 báo lỗ dù tăng giá điện, năm 2017 cũng báo thua lỗ.

Qua cách tính năng suất lao động và so sánh với năng suất chung nói chung, phải chăng mỗi lần tăng giá điện đều làm tăng giá trị tăng thêm của ngành điện?”, TS Trinh đặt câu hỏi.