Sáng nay, lúc 9h, Hà Nội một lần nữa lọt vào nhóm các đô thị ô nhiễm không khí nghiêm trọng nhất thế giới. Theo số liệu cập nhật từ ứng dụng đo chất lượng không khí IQAir, Thủ đô xếp thứ 6 toàn cầu về mức độ ô nhiễm, phản ánh thực trạng đáng báo động kéo dài nhiều năm qua.

Theo hệ thống quan trắc của Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) ghi nhận chỉ số AQI tại khu vực cổng Parabol Đại học Bách khoa Hà Nội lên tới 164 ngưỡng “xấu”, mức có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là người già, trẻ nhỏ và các nhóm nhạy cảm. Trong khi đó, tại Công viên Nhân Chính (đường Khuất Duy Tiến), AQI ở mức 85 – ngưỡng trung bình nhưng tiềm ẩn nguy cơ gia tăng các bệnh hô hấp và tim mạch nếu tình trạng kéo dài.

Đáng lo ngại hơn, ô nhiễm không khí tại Hà Nội không còn bó hẹp ở một vài “điểm nóng”. Nhiều khu vực nội đô và khu vực ven đô như Hai Bà Trưng, Hoàn Kiếm, Tây Hồ, Phú Thượng đồng loạt ghi nhận chỉ số AQI ở mức không lành mạnh. Điều này cho thấy ô nhiễm đã mang tính hệ thống, lan rộng trên toàn bộ không gian đô thị, phản ánh áp lực tích tụ từ quá trình đô thị hóa nhanh, mật độ dân cư cao và hoạt động kinh tế – giao thông dày đặc.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, trong những năm gần đây, chất lượng không khí của Thủ đô chưa có dấu hiệu cải thiện rõ rệt. Thời gian ô nhiễm kéo dài cả về số giờ lẫn số ngày, đặc biệt trong giai đoạn từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau – thời điểm điều kiện khí tượng bất lợi khiến bụi mịn tích tụ.

Các nghiên cứu chỉ ra rằng giao thông hiện là nguồn phát thải lớn nhất, đóng góp trên 50% nồng độ bụi mịn PM2.5, tiếp đến là công nghiệp, xây dựng, hoạt động đốt mở và các nguồn ô nhiễm lan truyền từ bên ngoài thành phố.

Đáng chú ý, các mô hình tính toán cho thấy khoảng 58,65% lượng bụi PM2.5 sơ cấp xuất phát từ các nguồn thải ngay trên địa bàn Hà Nội, phần còn lại chịu ảnh hưởng từ các tỉnh lân cận và lan truyền xuyên biên giới. Thực tế này đặt ra yêu cầu cấp thiết về cơ chế phối hợp liên vùng trong kiểm soát ô nhiễm không khí – một bài toán không thể giải quyết đơn lẻ trong phạm vi hành chính của một đô thị.

Trước áp lực ngày càng gia tăng, Hà Nội đang từng bước tiếp cận các công cụ quản lý hiện đại. Trong khoảng 5 năm trở lại đây, thành phố đã phối hợp với các nhà khoa học, đặc biệt là Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia Hà Nội), ứng dụng mô hình hóa, dữ liệu vệ tinh và trí tuệ nhân tạo nhằm đánh giá tổng hợp tác động của các nguồn phát thải.

Bên cạnh đó, hệ thống giám sát cộng đồng được tích hợp trên ứng dụng iHanoi đang góp phần xác định các “điểm nóng” ô nhiễm, qua đó làm rõ trách nhiệm quản lý của chính quyền cấp xã, phường theo phân cấp.

Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất hiện nay vẫn là thiếu dữ liệu đầy đủ và liên tục về môi trường không khí, khiến việc xác định chính xác tỷ lệ đóng góp của từng nguồn phát thải còn hạn chế. Để khắc phục, Hà Nội đang triển khai tổng kiểm kê nguồn thải, dự kiến hoàn thành vào năm 2026, tạo nền tảng khoa học cho việc hoạch định chính sách kiểm soát ô nhiễm hiệu quả hơn.

Ở góc độ ngắn hạn, các chuyên gia cho rằng thành phố cần tập trung vào những giải pháp “cắt cơn” mang tính khả thi cao, như phát triển hệ thống cây xanh tầm thấp phù hợp với đặc điểm phân bố của bụi mịn, đồng thời tăng cường vệ sinh môi trường đô thị thông qua rửa lá cây, rửa đường, thu gom và xử lý rác thải thường xuyên. Những biện pháp này không chỉ giúp giảm bụi trong không khí mà còn cải thiện điều kiện vệ sinh, góp phần phòng ngừa dịch bệnh cho cộng đồng dân cư.

Trong bối cảnh đó, Nghị quyết số 247/2025 của Quốc hội về tiếp tục nâng cao hiệu lực, hiệu quả thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường được xem là bước đi quan trọng về mặt thể chế. Quốc hội thẳng thắn chỉ ra tình trạng ô nhiễm không khí do bụi mịn vẫn diễn biến phức tạp tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, yêu cầu triển khai ngay các biện pháp cấp bách nhằm cải thiện chất lượng môi trường sống.

Một trong những nội dung then chốt của nghị quyết là yêu cầu kiểm soát chặt chẽ khí thải phương tiện giao thông cơ giới. Theo đó, các phương tiện không đủ tiêu chuẩn lưu hành, xe cũ, công nghệ lạc hậu, phát thải cao cần được hạn chế và tiến tới loại bỏ theo lộ trình phù hợp, gắn với phân vùng môi trường đô thị và các chính sách hỗ trợ cần thiết. Quốc hội yêu cầu Chính phủ và chính quyền địa phương coi đây là giải pháp trọng tâm nhằm giảm phát thải bụi mịn PM2.5, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và nâng cao chất lượng không khí tại Hà Nội.

Theo nghị quyết, trong giai đoạn 2025–2030, Việt Nam sẽ thực hiện kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí, với tầm nhìn đến năm 2045. Riêng với Hà Nội, mục tiêu đến năm 2030 là giảm khoảng 20% nồng độ PM2.5 trung bình năm so với mức năm 2024; các tỉnh lân cận giảm tối thiểu 10%. Trọng tâm là kiểm soát chặt chẽ khí thải giao thông, loại bỏ phương tiện cơ giới gây ô nhiễm, thúc đẩy lộ trình chuyển đổi xanh trong lĩnh vực vận tải, gắn với đầu tư hạ tầng và cơ chế hỗ trợ phù hợp để tạo sự đồng thuận xã hội.