Nóng lên toàn cầu, biên độ dao động của các hiện tượng gia tăng kéo theo hệ quả nhiều loại hình thiên tai khác nhau. Theo GS.TS Phan Văn Tân - Khoa Khí tượng Thuỷ văn và Hải dương học, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội, nhiều quy luật khí hậu cũ đã bị phá vỡ.

Thưa ông, năm 2020 thiên tai diễn biến cực đoan, dị thường, dự báo tình hình thiên tai năm 2021 sẽ ra sao?

- Năm 2020 là năm tương đối đặc biệt. Vào thời kì mùa hè, hai hệ thống hoàn lưu không khí khác nhau tương tác với nhau. Đó là khi gió mùa Tây Nam hoạt động mạnh hơn so với mức bình thường và vì vậy nên tương tác giữa hệ thống gió mùa này gặp nhau với hệ thống vĩ độ trung bình ở khu vực Trung Quốc, Nhật Bản Đài Loan gây mưa lũ dữ dội.

Ngược lại vì gió mùa mạnh đẩy lên trên nên miền Trung Việt Nam chịu nắng khốc liệt. Cả một thời gian dài gần như không có mưa, hạn hán xảy ra. Tuy nhiên đến tháng 10 khi không khí lạnh tràn về mạnh hơn cộng thêm dải hội tụ nhiệt đới nên bão dồn dập tấn công miền Trung.

Theo dự báo đến thời điểm hiện tại, năm 2021 được kì vọng sẽ bình hoà, mưa gió thuận hoà hơn. Tuy nhiên, không thể khẳng định được về tình hình thời tiết vì nhiều quy luật đã bị phá vỡ.

Năm 2021 là năm chuyển pha ENSO. Vậy trong những năm chuyển pha cần có những lưu ý gì thưa ông?

- Thông thường có 3 pha ENSO liên quan đến điều kiện thời tiết ở Việt Nam. El Nino là khái niệm dùng để chỉ hiện tượng nóng lên không bình thường của lớp nước mặt thuộc vùng biển phía đông xích đạo Thái Bình Dương kéo dài từ 3 mùa trở lên, El Nino còn được gọi là "pha nóng".

La Nina ngược với El Nino, là khái niệm dùng để chỉ hiện tượng lạnh đi không bình thường của lớp nước mặt thuộc vùng biển phía đông xích đạo Thái Bình Dương kéo dài từ 3 mùa trở lên, La Nina còn được gọi là "pha lạnh".

Trạng thái trung tính là khi nhiệt độ mặt nước biển ở trạng thái nằm giữa "pha nóng" và "pha lạnh". Khi ở hình thái El Nino, khu vực Đông Nam Á ít mưa hơn, thường xảy ra hạn hán. Còn trong năm La Nina thì ngược lại, ổ bão dịch chuyển nên bão hoạt động nhiều hơn, mưa nhiều hơn so với những năm bình thường.

Năm nay dự báo khả năng ENSO sẽ tiếp tục duy trì ở trạng thái La Nina trong khoảng bốn, năm tháng đầu năm 2021, sau đó chuẩn nhiệt độ mặt nước biển tại khu vực trung tâm Thái Bình Dương có khả năng tăng dần và nhiều khả năng chuyển sang trạng thái trung tính vào các tháng cuối nửa cuối năm 2021.

Khi ở pha trung tính, tức là trạng thái thời tiết bình thường. Tuy nhiên, khái niệm bình thường không có nghĩa là không có thiên tai. Bão, nắng nóng vẫn có thể xảy ra nhưng ở mức trung bình và không quá cực đoan. Mặc dù vậy xác suất xảy ra những hiện tượng dị thường vẫn có thể xảy ra.

Vậy khi diễn biến thời tiết ngày càng cực đoan như vậy, liệu có cần tính toán và xây dựng lại các kịch bản biến đổi khí hậu hay không, thưa ông?

- Thời tiết là hiện tượng xảy ra tức thời mà chúng ta quan sát được hàng ngày và hạn ngắn trong vòng 10 ngày. Thế nhưng khí hậu có tính trung bình nhiều năm của thời tiết. Việc cập nhật các kịch bản biến đổi khí hậu là bắt buộc và cần thiết. Tuy nhiên việc cập nhật kịch bản biến đổi khí hậu không nhất thiết là phải gắn liền với việc dự báo thời tiết hàng ngày bởi kịch bản biến đổi khí hậu có thể xảy ra trong vòng hàng chục năm, thậm chí hàng trăm năm. Quy mô thời gian giữa thời tiết và khí hậu khác nhau.

Trân trọng cảm ơn ông!