Quyết định của Tổng thống Putin về việc thành lập chính phủ mới được đưa ra đầy bất ngờ. Cả những bộ trưởng Nga dường như cũng không được báo trước việc họ phải từ chức.

Cuộc cải tổ nhân sự chính phủ diễn ra đột ngột. Chính phủ mới dẫn đầu bởi ông Mikhail Mishustin, nhà kỹ trị biến hệ thống thuế thiếu thiện cảm thành một bộ máy vận hành vô cùng hiệu quả. Người luôn kề vai sát cánh với ông Putin gần hai thập kỷ qua, Dmitry Medvedev, rời khỏi vị trí cao nhất trong chính phủ.

Tổng thống Vladimir Putin, 67 tuổi, với 4 năm còn lại của nhiệm kỳ và hơn 20 năm là người lãnh đạo nước Nga, rõ ràng đang tính con đường xa.

Phân tán quyền lực trước lúc nghỉ hưu

Ông Putin đứng trước câu hỏi lớn: liệu ông có thể rời khỏi quyền lực mà không khiến nền chính trị cứng nhắc của Nga rơi vào hỗn loạn, để rồi di sản của ông bị đe dọa, New York Times bình luận.

"Đối với hầu hết các lãnh đạo chuyên chính, tình thế luôn khá nguy hiểm khi rời quyền lực”, Daniel Treisman, giáo sư chính trị tại Đại học California - Los Angeles, nói với New York Times. “Mọi chuyện phải đang rất tốt, hệ thống phải thực sự ổn định, thì mới có thể rời quyền lực mà không ảnh hưởng gì”.

Trên góc độ lịch sử, “gói nghỉ hưu” của những nhà lãnh đạo như vậy không mấy hấp dẫn. Xu hướng này cũng đúng ở Nga. Trong 100 năm trước khi ông nắm quyền năm 2000, chỉ ba trong số 9 lãnh đạo có thể nghỉ hưu.

Thay đổi hiến pháp mà ông Putin vừa thực hiện cho thấy ông muốn an toàn và ngăn sự đấu đá nội bộ, trong trường hợp ông không tiếp tục giữ chức tổng thống khi nhiệm kỳ kết thúc vào 2024. Điểm mấu chốt ở đây là tín hiệu rằng ông không ý định từ bỏ quyền lực sau khi thôi chức tổng thống.

“Ông ấy khó có thể giao hẳn lại ghế cho người khác”, và rời đi một cách an toàn, Sergey Belanovsky, nhà xã hội học, nhà quan sát chính trị Nga, nói với New York Times.

Trong hệ thống chính trị Nga, các nhóm lợi ích gồm doanh nghiệp, tướng lĩnh, lãnh đạo các địa phương, trùm tình báo, trùm dầu lửa tranh giành quyền lực, tiền bạc, đa phần đằng sau hậu trường. Họ công bố “kompromat”, tức những thông tin bê bối về nhau, tìm cách đẩy đối thủ vào tù hoặc buộc họ phải lưu vong.

Theo New York Times, Tổng thống Putin thường xuyên là người giải quyết các tranh chấp này, không để mâu thuẫn trở nên mất kiểm soát.

Khi ông Putin nghỉ hưu, không còn giữ vai trò này nữa, “có thể có những đối đầu nội bộ”, Konstantin Gaaze, nhà xã hội học của Trường Khoa học Xã hội và Kinh tế Moscow, chuyên gia về những mạng lưới ngầm trên, nói với New York Times.

Một số cuộc đấu đá đã “tràn” lên mặt báo. Năm 2017, cựu bộ trưởng phụ trách kinh tế, thuộc phe cấp tiến trong chính trị Nga, Aleksei Ulyukayev, và trùm doanh nghiệp dầu quốc gia Igor Sechin vướng vào cuộc chiến như vậy. Cuối cùng, ông Ulyukayev đi tù vì tội nhận hối lộ 2 triệu USD - tội danh mà ông nói là bịa đặt.

Những thay đổi mà ông Putin thi hành dường như là để ông vẫn giữ vị trí hòa giải những tranh giành trên. Theo đó, ghế tổng thống sẽ phải trao bớt quyền lực cho quốc hội Nga và cơ quan mang tên Hội đồng An ninh Quốc gia. Như vậy, chức tổng thống mất đi nhiều quyền lực trước khi người kế nhiệm của ông nhậm chức.

Tạo cơ quan quyền lực mới

Ngoài mặt, quyết định cải tổ của tổng thống Nga sẽ trao thêm quyền lực cho quốc hội. Bước đầu là quyền bổ nhiệm thủ tướng. Nhưng đó là câu chuyện của tương lai. Trước mắt, Tổng thống Putin đã chọn người kế nhiệm cho Thủ tướng Medvedev và công việc của quốc hội là phê duyệt quyết định nhân sự.

Vẫn chưa rõ những quyền lực mới sẽ được trao cho quốc hội trong thời gian tới. Những nghị sĩ vẫn giữ nguyên chức vụ và thay đổi hiện nay vẫn không quá lớn. Tổng thống Putin cũng đề nghị tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý về cải cách hiến pháp. Lần gần nhất một cuộc bỏ phiếu toàn quốc như vậy diễn ra là năm 1993.

Một trong những đề xuất đáng chú ý nhất là đưa Hội đồng Quốc gia thành một cơ quan chính phủ được quy định chính thức trong hiến pháp. Hiện hội đồng chỉ là cơ quan cố vấn với 85 thống đốc và một số quan chức, trong đó gồm các lãnh đạo đảng chính trị. Số người tham dự nhiều đến mức cuộc họp lấp đầy cả một hội trường trong điện Kremlin.

Tổng thống Putin rõ ràng còn những dự định riêng cho cơ quan này. Trong một giả thuyết được giới quan sát đặt ra, ông sẽ trở thành người đứng đầu của Hội đồng Quốc gia với nhiều quyền lực hơn trước.

"Việc khởi động những thảo luận mới về Hội đồng Quốc gia cho thấy ông Putin muốn tạo ra một cơ quan quyền lực mới, nơi ông có sức ảnh hưởng vượt qua tổng thống khi cần", Akexander Buanov dự đoán.

Nhà lãnh đạo Nga đang tìm những cách để duy trì sức ảnh hưởng, dù trong viễn cảnh đó ông không còn giữ chức tổng thống hay tìm ra cách để kéo dài nhiệm kỳ, theo Thomas Graham, chuyên gia tại tổ chức Hội đồng Quan hệ Đối ngoại ở New York.

"Ông ấy muốn kiểm soát được quá trình này. Ông ấy tự đặt cho mình một số phương án để thực hiện được điều đó", Graham nhận định.

Tổng thống Putin muốn tiếp tục nắm giữ quyền lực, câu hỏi đặt ra là ông sẽ làm điều đó bằng cách nào, theo nhà bình luận Sergei Goryashko của BBC.

Khả năng rất cao nhà lãnh đạo sẽ không tiếp tục đảm nhiệm cương vị tổng thống Nga sau khi nhiệm kỳ của ông kết thúc vào năm 2024. Vấn đề còn lại là ông muốn ngồi vào vị trí nào tiếp theo. Đó có thể là chiếc ghế chủ tịch Hội đồng Quốc gia mà chính ông đang kiêm nhiệm.

Vị trí mới?

Giáo sư xã hội học Gaaze cho biết ông Putin có thể giữ bất kỳ cương vị nào sau này - thủ tướng, lãnh đạo Hồi đồng An ninh Quốc gia, hoặc chủ tịch một đảng chiếm đa số trong quốc hội - mà vẫn đạt được mọi mục tiêu: vừa thôi giữ chức tổng thống, vừa giữ ổn định cho hệ thống chính trị.

“Có một điều chắc chắn: ông Putin đề xuất những thay đổi đối với hệ thống hiện tại với quá nhiều quyền lực tập trung vào tổng thống, để tạo ra hệ thống phân quyền, có những cơ chế kiểm soát và cân bằng hơn”, Vladimir Minov, cựu thứ trưởng phụ trách năng lượng và một lãnh đạo đối lập, cho biết. Sự phân quyền đó cơ bản sẽ cho phép ông Putin kiểm soát được tổng thống kế nhiệm.

Ngày 16/1, ông Putin phát biểu trước hội đồng được thành lập một cách gấp gáp nhằm phác thảo những điều chỉnh cho hiến pháp. Ông hé lộ đôi chút về kế hoạch của mình, và cho biết dự định làm cho hệ thống chính trị của Nga trở nên “mở hơn”.

Có lẽ nhằm “đánh tiếng” về tương lai của mình, ông nhấn mạnh việc Hội đồng An ninh Quốc gia mở rộng quyền lực, đề xuất đưa hội đồng thành một cơ quan được quy định chính thức trong hiến pháp.

Ông nói hội đồng này nên cân nhắc cẩn thận vai trò của mình, và “đây là chuyện khá tế nhị”, ông nói. “Chúng ta nên chú ý cẩn thận về cách viết ra điều lệ của Hội đồng An ninh Quốc gia, các quyền lợi... Đó là những yếu tố hết sức quan trọng”.

Hiện hội đồng chỉ là cơ quan cố vấn với 85 thống đốc và một số quan chức, trong đó gồm các lãnh đạo đảng chính trị. Số người tham dự nhiều đến mức cuộc họp thường lấp đầy cả hội trường trong điện Kremlin.

Ông Belanovsky, nhà quan sát chính trị Nga, cho rằng việc “đánh tiếng” về ý định nắm giữ ảnh hưởng là điều quan trọng để giảm bớt cuộc chạy đua tranh giành quyền lực mà ông Putin đang nắm giữ.

“Bạn không thể bán da gấu...”, ông Belanovsky ví von bằng một câu thành ngữ Nga, ý nói nếu ông Putin vẫn còn đó, sẽ tránh được một cuộc tranh giành “tương tàn” nhằm chiếm lấy quyền lực.

Link gốc: https://baosuckhoecongdong.vn/tinh-toan-cua-tong-thong-nga-150045.html