Tổng thống Trump lệnh cho các công ty Mỹ "bắt đầu tìm kiếm sự thay thế cho Trung Quốc, bao gồm đưa các công ty về nhà và sản xuất các sản phẩm ở Mỹ."

Đây là một quyết định rất lớn bởi theo ước tính của Viện Nghiên cứu Rhodium Group, các công ty Mỹ đã đầu tư tổng cộng 256 tỷ USD vào Trung Quốc từ giữa năm 1990 và 2017. Trong khi đó, các công ty Trung Quốc đầu tư vào Mỹ trong thời gian đó là 140 tỷ USD.

Một số công ty Mỹ đã chuyển một phần hoạt động ra khỏi Trung Quốc ngay cả trước khi cuộc chiến thương mại thuế quan bắt đầu hơn một năm trước. Nhưng ngừng hoạt động và chuyển sản xuất ra khỏi Trung Quốc hoàn toàn sẽ mất thời gian. Hơn nữa, nhiều công ty Mỹ như những công ty trong lĩnh vực hàng không vũ trụ, dịch vụ và bán lẻ sẽ chắc chắn không muốn rời thị trường không chỉ lớn mà còn phát triển như Trung Quốc.

Vậy Tổng thống Mỹ có thể thực hiện hành động pháp lý nào để buộc các công ty Mỹ thực hiện yêu cầu rời Trung Quốc.

Thực tế, Tổng thống Trump có nhiều công cụ mạnh mẽ không cần sự chấp thuận của Quốc hội Mỹ để đối phó với Trung Quốc dưới đây:

Bổ sung thêm thuế

Ông Trump có thể làm nhiều hơn những gì ông đã làm, đó là tăng thuế quan để giảm lợi nhuận của các công ty đủ để họ không còn thấy nuối tiếc gì khi rời khỏi Trung Quốc.

Hôm 23/8, ông Trump tuyên bố tăng thêm 5 điểm phần trăm mức thuế 25% đã áp dụng đối với gần 250 tỷ USD hàng nhập khẩu của Trung Quốc, bao gồm nguyên liệu thô, máy móc và hàng hóa thành phẩm. Theo đó những hàng này sẽ bị áp thuế 30% từ ngày 1/10.

Ông cho biết kế hoạch áp thuế 10% đối với hàng hóa tiêu dùng bổ sung trị giá 300 tỷ USD của Trung Quốc sẽ được tăng lên 15% và sẽ có hiệu lực vào ngày 1 và ngày 15/12 tới.

Ngoài việc khiến cho việc mua linh kiện từ các nhà cung cấp Trung Quốc trở nên đắt đỏ hơn, việc tăng thuế cũng sẽ tác động lớn đến công ty Mỹ sản xuất hàng hóa thông qua các liên doanh với Trung Quốc.

Tình trạng khẩn cấp quốc gia - IEEPA

Tổng thống Trump có thể đối xử với Trung Quốc giống như Iran, trong đó bao gồm việc tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia theo luật năm 1977 có tên gọi là Đạo luật Quyền lực Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế, hay IEEPA.

Một khi tình trạng khẩn cấp được tuyên bố, luật pháp trao cho ông Trump quyền hạn rộng lớn để ngăn chặn hoạt động của các công ty cá nhân hoặc thậm chí toàn bộ thành phần kinh tế.

Chẳng hạn, theo ông Tim Meyer, giám đốc Chương trình Nghiên cứu Pháp lý Quốc tế tại Trường Luật Vanderbiltở Nashville, bằng cách tuyên bố rằng việc Trung Quốc trộm cắp tài sản trí tuệ của các công ty Mỹ cấu thành một trường hợp khẩn cấp quốc gia, ông Trump có thể ra lệnh cho các công ty Mỹ tránh một số giao dịch, như mua các sản phẩm công nghệ Trung Quốc.

Ông Trump đã sử dụng một chiến lược tương tự vào đầu năm nay khi ông nói rằng nhập cư bất hợp pháp là một trường hợp khẩn cấp và đe dọa sẽ áp thuế đối với tất cả hàng nhập khẩu của Mexico.

Nhiều đời Tổng thống Mỹ trước đã dùng IEEPA để đóng băng tài sản của các chính phủ nước ngoài, chẳng hạn như khi cựu Tổng thống Jimmy Carter ra lệnh chặn tài sản thuộc sở hữu của chính phủ Iran khi đi qua hệ thống tài chính Mỹ năm 1979.

"Khung IEEPA đủ rộng để khiến một thứ gì đó ‘cùn đi’", ông Meyer nói.

Tuy nhiên, Peter Harrell, cựu quan chức cấp cao của Bộ Ngoại giao Mỹ chịu trách nhiệm về các biện pháp trừng phạt, cho biết, việc sử dụng IEEPA có thể có nguy cơ gây tổn hại ngoài ý muốn cho nền kinh tế Mỹ. Các quan chức Mỹ sẽ cần cân nhắc tác động ngược lại khi trả đũa Trung Quốc cũng như đánh giá xem các công ty Mỹ sẽ bị ảnh hưởng như thế nào.

Quy trình liên bang

Một lựa chọn khác không yêu cầu hành động của quốc hội là cấm các công ty Mỹ đấu thầu các hợp đồng liên bang nếu họ có hoạt động tại Trung Quốc, Bill Reinsch, cố vấn cấp cao của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế cho biết.

Biện pháp này có thể được nhắm mục tiêu vào một số lĩnh vực nhất định. Mục tiêu có thể là các công ty như Boeing, vừa là nhà sản xuất vũ khí quan trọng cho Lầu năm góc vừa là nhà xuất khẩu hàng đầu của Mỹ.

Boeing đã mở nhà máy hoàn thiện dòng máy bay 737 đầu tiên tại Trung Quốc vào tháng 12/2018, một khoản đầu tư chiến lược nhằm đối đầu với đối thủ châu Âu Airbus.

Luật Buôn bán với Nước Thù địch 1917

Một biện pháp ấn tượng hơn nhiều, mặc dù rất khó xảy ra, là dùng đến Luật Buôn bán với Nước Thù địch 1917 (TWTEA) được Quốc hội Mỹ thông qua trong Thế chiến I.

TWTEA cho phép Tổng thống Mỹ điều chỉnh và trừng phạt thương mại với một quốc gia mà Mỹ đang có chiến tranh. Tuy nhiên, theo ông Mark Wu, một giáo sư về thương mại quốc tế tại Trường Luật Harvard, ông Trump có lẽ không viện dẫn luật này vì nó sẽ leo thang căng thẳng mạnh mẽ với Trung Quốc.

"Điều đó (TWTEA) sẽ dẫn tới một tuyên bố thẳng thừng, trong khi IEEPA sẽ cho phép chính quyền Trump thực hiện các hành động tương tự mà không phải trả chi phí ngoại giao lớn như vậy”, ông Wu nhận định.