Theo kế hoạch cải cách quân đội do Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình phát động năm 2015, Hải quân Trung Quốc sẽ được ưu tiêu phát triển để bảo vệ lợi ích của nước này ở ngoài khơi.

Thế nhưng, Bắc Kinh đang phải dừng lại để đánh giá kế hoạch này trước những thách thức về kinh tế, kỹ thuật, chiến lược trong và ngoài nước. Dù có sản lượng rất lớn, chuyên gia quân sự Zhou Chenming tại Bắc Kinh nhận định Trung Quốc vẫn bị tụt hậu so với Mỹ về công nghệ cả phần cứng và phần mềm.

Mặc dù mục tiêu hiện đại hóa quân đội của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vẫn là ưu tiên hàng đầu, nhưng tầng lớp lãnh đạo cấp cao của nước này đang rất lo ngại về chi phí chế tạo một thế hệ tàu quân sự mới, như tàu sân bay và tàu khu trục.

 “Căng thẳng leo thang giữa Trung Quốc và Mỹ nhắc nhở các nhà lãnh đạo Bắc Kinh rằng họ cần cẩn thận với số tiền họ chi cho các tàu chiến mới”, một nguồn tin quân sự, người yêu cầu không nêu tên, nói với South China Morning Post .

Ví dụ, với một tàu sân bay, nếu tính cả giá của các hệ thống vũ khí, hệ thống điều khiển và liên lạc công nghệ cao, máy bay chiến đấu, chi phí sẽ lên tới khoảng 50 tỷ nhân dân tệ (7,2 tỷ USD), người này cho hay.

Kế hoạch chế tạo 8 tàu khu trục Type 055 thế hệ tiếp theo, loại lớn nhất trong đội tàu của Trung Quốc với lượng giãn nước hơn 12.000 tấn, cũng cần phải xem xét lại, nguồn tin cho biết.

Mỗi chiếc Type 055 có giá hơn 6 tỷ nhân dân tệ, đắt gấp đôi so với Type 052D, tàu chiến chính hiện tại của hải quân, người này nói.

Ngoài ra, các chuyên gia quân sự cho rằng, không chỉ có chi phí đóng tàu cần được xem xét lại. Điều hành một nhóm tác chiến tàu sân bay trên biển, bao gồm tàu sân bay, ít nhất hai tàu khu trục, một số tàu ngầm, một tàu tiếp tế, rất tốn kém.

Tiếp đó là chi phí bảo trì. Các tàu sân bay sẽ cần khoảng nửa năm để cập cảng và kiểm tra. Hoạt động này đặt ra một gánh nặng lớn khác cho ngân sách của Hải quân Trung Quốc.

Trong khi đó, chuyên gia hải quân Li Jie ở Bắc Kinh cho biết Trung Quốc đã lên kế hoạch thành lập 4 nhóm tác chiến tàu sân bay vào năm 2030, với ba trong số đó sẵn sàng chiến đấu tại bất kỳ thời điểm nào.

Trung Quốc hiện có hai tàu sân bay là Liêu Ninh và Type 001A. Theo một nguồn tin thân cận, Hải quân Trung Quốc cũng cần phát triển máy bay tiên tiến hơn cho tàu đổ bộ trực thăng Type 075 và tàu sân bay đang được xây dựng Type 002.

“Type 075 là tàu đổ bộ cho máy bay cất cánh và hạ cánh thẳng đứng tương đương với máy bay chiến đấu tàng hình F-35B của Hải quân Mỹ, nhưng Trung Quốc vẫn chưa làm chủ được công nghệ”, nguồn tin nói.

Trong khi đó, không giống như Liêu Ninh và Type 001A có một ván trượt để những máy bay như chiến đấu cơ J-15 cất cánh, tàu sân bay Type 002A sẽ được trang bị hệ thống máy phóng. Do đó, Hải quân Trung Quốc sẽ phải phát triển một máy bay chiến đấu mới, có thể so sánh với F-18 Super Hornet của Hải quân Mỹ để dùng cho hệ thống đó.

“Trung Quốc có thể cần 10 đến 20 năm để phát triển một thế hệ máy bay chiến đấu cho tàu sân bay mới, có nghĩa là J-15 có thể sẽ là “chiến binh” chính trong một thời gian dài nữa dù nó vẫn có vấn đề về điều khiển động cơ và bay.

Ngoài ra, ông Adam Ni, một nhà nghiên cứu Trung Quốc tại Đại học Macquarie ở Sydney, cho biết không chỉ cần tiền để chế tạo tàu chiến mới và duy trì hạm đội đang phát triển, Hải quân Trung Quốc cũng phải cân bằng nhiều vấn đề khác.

“Có nhiều ưu tiên khác nhau, như thủy quân lục chiến, hàng không hải quân và tàu ngầm”, ông nói. Do đó, với việc cần cân nhắc ngân sách, Hải quân PLA đang xem xét lại các mục tiêu chiến lược, dài hạn của mình”, ông nhấn mạnh.

Hải quân Trung Quốc phát triển nhanh về số lượng nhưng chưa thể "chất" bằng Mỹ?

Trong ba thập kỉ qua, Trung Quốc đã đầu tư rất lớn cho hải quân. Chi tiêu quốc phòng hàng năm tăng ở mức hai con số từ năm 1989 đến 2015 nhờ vào tăng trưởng kinh tế nhanh.

Tính đến năm ngoái, Hải quân Trung Quốc đã có hơn 300 tàu, vượt qua số tàu 287 của Mỹ, theo Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế tại Washington.

Trong giai đoạn 2014 tới 2018, Bắc Kinh đã hạ thủy các tàu hải quân với tổng trọng lượng 678.000 tấn, nhiều hơn cả hải quân Pháp, Đức, Ấn Độ, Italia, Hàn Quốc, Tây Ban Nha và Đài Loan cộng lại, theo báo cáo của Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế  tại London.

Số liệu từ Bắc Kinh cho thấy, Tập đoàn Đóng tàu Nhà nước Trung Quốc đã chế tạo 84 tàu chiến mới trong 7 năm qua, bao gồm 4 tàu khu trục Type 055, 8 chiếc tàu khu trục Type 052D  và 60 tàu khu trục Type 056.

Thế nhưng, công nghệ của Trung Quốc bị cho là vẫn kém xa Mỹ.

“Một đội tàu nước xanh” thực sự có thể đi được quãng đường dài trên biển, nhưng điều đó đòi hỏi một mạng lưới hỗ trợ và hậu cần toàn diện mà quân đội Trung Quốc không có”, ông nói.

“Bắc Kinh có khả năng chế tạo các tàu chiến khổng lồ với lượng giãn nước lớn, nhưng không gian dành cho vũ khí và các thiết bị khác quá lớn, làm giảm không gian cho nhiên liệu, từ đó giới hạn phạm vi và thời gian trên biển”, ông cho hay.

Các tàu chiến tiên tiến của Trung Quốc như Type 055 và Type 052D có tầm di chuyển tối đa khoảng 6.000 hải lý, ngắn hơn so với các tàu Mỹ, ông Zhou nói.

“Người Mỹ đã theo đuổi một chiến lược toàn cầu và thành lập nhiều căn cứ hải quân ở nước ngoài, cho phép tàu của họ thực hiện các chuyến đi dài hơn và thể hiện sức mạnh của họ trên biển. Trung Quốc không có lợi thế như vậy”, ông nhấn mạnh.

Song Zhongping, cựu sĩ quan quân đội và nhà phân tích quân sự ở Hồng Kông, nói rằng Hải quân Trung Quốc vẫn còn một chặng đường dài để đi về mặt hoạt động nếu muốn cạnh tranh với Mỹ.

“Nước Mỹ có hải quân nước xanh lớn nhất thế giới và có lịch sử hơn một thế kỷ, vì vậy các tàu chiến của họ đã trải qua nhiều vòng phát triển. Ngoài ra, các tàu hải quân Mỹ rất thành thạo trong việc điều hành đội hình chiến đấu, đó là điều mà người Trung Quốc vẫn đang học cách làm”, ông Song cho hay.