Tận hiến cho điệu múa bồng
Ông Triệu Đình Hồng là một trong các thế hệ tiền bối của câu lạc bộ Trống bồng Triều Khúc. Ông lớn lên trong không khí lễ hội làng Triều Khúc, nơi điệu múa trống bồng đã trở thành một phần đời sống văn hóa. Từ khi lên 7 tuổi, Triệu Đình Hồng đã được cha cho đi xem hội làng, thấy trai giả gái váy đen, đầu vấn khăn lượt, múa nhịp nhàng, lướt duyên dáng mắt lúc nào cũng tươi cười, đã làm ông đam mê điệu múa. Thế là từ năm 8 tuổi, ông đã theo học múa, được các bậc cha chú truyền dạy cho đầy đủ kỹ năng, dáng điệu của điệu múa. Ông từng ao ước, đến một ngày nào đó được tham gia đội múa, phục vụ thần và bà con dân làng. Thế rồi 19 năm sau, ông được thỏa lòng đóng giả gái, hòa theo tiếng nhạc âm vang rộn ràng sôi nổi của ngày hội.
Sinh thời, ông Triệu Đình Hồng luôn âm thầm lặng lẽ đem tài năng và tâm huyết cống hiến cho quê hương đất nước, duy trì truyền dạy cho lớp trẻ để điệu múa bồng trở thành niềm tự hào của quê hương Triều Khúc trên đất Thăng Long ngàn năm văn hiến.
Hơn 70 năm tuổi đời, gần 50 năm dạy múa cho bao lớp trai làng, để bảo tồn hồn cốt điệu múa cổ của quê hương. Điệu múa đã trở thành nét đẹp văn hóa độc đáo, niềm tự hào của quê hương Triều Khúc.
Ngày trước, ông đã đến từng nhà, vận động các cháu tham gia học múa, ông còn đề xuất với chính quyền địa phương đưa điệu múa bồng vào môn văn thể của trường Trung học cơ sở Tân Triều. Ông đã biết truyền lửa để các cháu đam mê và ý thức được trách nhiệm của mình đối với quê hương. Ông truyền dạy điệu múa bồng cho các thế hệ con cháu trong làng, lớp này kế tiếp lớp kia để luôn có người kế cận.
Dành tất cả tâm huyết và say mê cho múa Bồng, nên một mình ông Hồng đứng ra thành lập đội múa bồng làng Triều Khúc. Gần 40 năm làm thầy giáo không lương, ông Hồng đã truyền nghề cho nhiều thế hệ đĩ bồng của làng. Vì không có nguồn kinh phí nào hỗ trợ để tồn tại nên lớp học múa Bồng được duy trì bằng tiền ông Hồng tự bỏ ra và một số người dân làng Triều Khúc đóng góp. Tất cả các khoản từ mua sắm trang phục, nhạc cụ cho đến kinh phí đi biểu diễn ông đều phải lo chu toàn. Nhiều khi sau mỗi buổi tập, mỗi đêm diễn ông lại hì hục giặt từng bộ quần áo cho các trò rồi lưu giữ những trang phục ấy như báu vật.
Anh Triệu Văn Hà cho biết, anh luôn cảm thấy tự hào về nghệ nhân Triệu Đình Hồng - người đã trực tiếp đứng ra truyền dạy cho con em làng Triều Khúc điệu múa Bồng cổ truyền. Với anh, những đóng góp thầm lặng và bền bỉ của cụ không chỉ giúp gìn giữ một loại hình nghệ thuật dân gian quý giá, mà còn hun đúc tình yêu quê hương, ý thức gìn giữ văn hóa truyền thống cho các thế hệ sau. “Tôi rất tự hào và luôn trân trọng và ghi nhớ công lao của cụ - người nghệ nhân đã dành trọn đời mình để giữ gìn hồn cốt văn hóa của làng Triều Khúc,” anh Hà bày tỏ.
Giữ lửa và truyền lửa
Ở nghệ nhân Triệu Đình Hồng, “giữ lửa” không đơn thuần là việc bảo tồn một điệu múa cổ bằng ký ức hay kỹ năng cá nhân, mà là quá trình gìn giữ một hệ giá trị văn hóa sống. Điệu múa Bồng, với lịch sử hàng ngàn năm, nếu chỉ được lưu lại trong sách vở hay tư liệu hình ảnh, sẽ dần mất đi sức sống vốn có. Chính vì vậy, ông Hồng lựa chọn cách bảo tồn khó khăn nhất nhưng bền vững nhất: trao truyền cho con người, đặc biệt là thế hệ trẻ.
Điểm đặc biệt trong hành trình của ông là sự bền bỉ và chủ động. Không chờ đợi các dự án hay nguồn lực từ bên ngoài, nghệ nhân Triệu Đình Hồng tự mình tạo dựng môi trường truyền dạy ngay trong cộng đồng làng xã và trong nhà trường. Việc đưa múa Bồng vào giảng dạy tại Trường THCS Tân Triều từ năm 2010 không chỉ giúp học sinh tiếp cận nghệ thuật truyền thống một cách bài bản, mà còn đưa điệu múa này đến gần hơn với đời sống học đường, vượt ra khỏi khuôn khổ của những ngày hội làng.
Ở khía cạnh xã hội, hành động truyền lửa của ông còn mang ý nghĩa thay đổi nhận thức. Múa Bồng vốn do nam giới giả nữ biểu diễn - điều từng khiến nhiều em nhỏ và phụ huynh e ngại. Bằng sự kiên nhẫn, gần gũi và gương mẫu, ông Hồng giúp các học trò hiểu rằng phía sau lớp trang phục và động tác uyển chuyển là tinh thần thượng võ, là lịch sử chống ngoại xâm và là niềm tự hào của làng quê Triều Khúc. Chính sự thấu hiểu này đã tạo nên động lực nội tại, giúp nhiều em gắn bó lâu dài với điệu múa, vượt qua những định kiến ban đầu.
Minh chứng rõ nét nhất cho thành công trong việc “truyền lửa” của nghệ nhân Triệu Đình Hồng là sự trưởng thành của các thế hệ kế cận, tiêu biểu như Nguyễn Huy Tuyển - Chủ nhiệm Câu lạc bộ múa Bồng Triều Khúc. Từ một cậu bé theo học múa, Nguyễn Huy Tuyển đã trở thành người gánh vác trọng trách duy trì hoạt động câu lạc bộ, tiếp nối những nguyên tắc, tinh thần và kỷ luật mà thầy mình từng đặt nền móng. Sự tiếp nối ấy cho thấy quá trình truyền dạy của nghệ nhân Triệu Đình Hồng không dừng ở kỹ thuật biểu diễn, mà còn là sự chuyển giao trách nhiệm và ý thức bảo tồn di sản.
Theo nhà nghiên cứu văn hóa Giang Nguyên Bồi, trước nghệ nhân Triệu Đình Hồng đã có nhiều thế hệ tham gia gìn giữ và truyền dạy múa Bồng. Tuy nhiên, kể từ năm 1975 - thời điểm đất nước hoàn toàn thống nhất - cụ Hồng là người dành trọn tâm huyết, ngày càng say mê và chủ động trong việc hướng dẫn con cháu trong làng thực hành điệu múa cổ. Chính ông đã trở thành người đứng ra dẫn dắt, kết nối và truyền cảm hứng để các thế hệ kế tiếp tiếp tục gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của làng Triều Khúc.
Ở tầm rộng hơn, câu chuyện của nghệ nhân Triệu Đình Hồng đặt ra một vấn đề lớn trong công tác bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể hiện nay: con người chính là trung tâm của bảo tồn. Khi người giữ di sản biết cách truyền động lực, tạo niềm tin và trao quyền cho thế hệ sau, di sản ấy mới thực sự có khả năng sống lâu dài trong cộng đồng. Ngọn lửa mà “cụ đĩ” Hồng thắp lên không chỉ cháy trong một đời người, mà đã được chia sẻ, lan tỏa và tiếp tục được nuôi dưỡng qua nhiều thế hệ.